Nằm
ở địa phận làng Tràng Liên xã Triệu Giang, huyện Triệu Phong, cách đường Quốc Lộ
1A chưa đầy 1km (ở đoạn cầu Phước Mỹ) về phía đông.
Trà
Bát là tên cũ của làng Trà Liên nay. Nơi đây suốt trong 26 năm (1600 – 1626) dưới
thời chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên từng đã được chọn làm nơi đặt thủ phủ của dinh
Chúa và trở thành trung tâm chính trị, kinh tế và quân sự của cả vùng đất Đàng
Trong.
Sử
ghi rằng các Chúa Nguyễn đóng đô ở Quảng Trị trong vòng thời gian 68 năm (1558
– 1626). Kể từ khi Nguyễn Hoàng vào làm trấn thủ Thuận Hóa đến khi Chúa Sãi
Nguyễn Phúc Nguyên cho dời dinh từ Quảng Trị vào Phước Yên, Quảng Điền (Thừa
Thiên). Trong quá trình tồn tại của buổi ban đầu Nguyễn Hoàng đã ba lần dời đô,
lần một ở Dinh Cát, lần hai ở Dinh Ái Tử và lần ba ở Trà Bát. Dinh Cát và Dinh
Ái Tử nay đã bị xóa dấu vêt (hoặc có còn thì cũng quá mờ nhạt), chỉ có Dinh Trà
Bát là còn thấy rất rỏ qua dấu vết của các vòng thành ở chung quanh (có lẽ là
thành nội), trên một diện tích khoảng 2 ha.
Tháng
5/1593 Nguyễn Hoàng đưa tướng sĩ, voi ngựa,binh thuyền ra Bắc mừng thọ vua Lê
được vua Lê ban thưởng chức Thái Úy, Ông ở lại đất Bắc 8 năm (1593- 1600) để
giúp cho nhà Lê và chúa Trịnh đánh đuổi nhà Mạc. Năm 1600 Nguyễn Hoàng trốn
theo đường biển quay lại Thuận Hóa. Sau đó ông cho dời dinh từ làng Ái Tử qua
làng Trà Bát, 13 năm sau Nguyễn Hoàng bị bệnh mất (1613) thọ 89 tuổi – Hoàng Tử
thứ 6 là Nguyễn Phúc Nguyên lên kế vị. Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên đóng đô ở
Trà Bát thêm 13 năm nữa thì cho dời Dinh vào Thừa Thiên. Dinh Chúa ở sau đó được
gọi là phủ và nhân dân quen gọi là Phủ Toàn Thắng theo những câu chuyện huyền tích của mình,
vùng đất Ái Tử được gọi chung là cựu dinh. Tất cả những công trình dinh thự ở
Trà Bát được dùng làm Phủ thờ, thờ 7 vụ tiên vương , trong đó có Thái Phó Nguyễn
Ư Dĩ, uy quốc công – Mạc Cảnh Hương...Đặc biệt đền thờ Nguyễn Ư Dĩ nằm ở trung
tâm, bên trong đặt pho tượng đồng lớn (ngày nay còn lại ở làng Trà Liên) . Về
sau nhân dân gọi thành ngôi chùa với tên làng chùa Liễu Ba (Liễu Bông). Tất cả
những công trình này đến nay đã đổ nát không còn dấu vết gì. Duy chỉ còn nền đất
của ngôi chùa Liễu Ba vốn được xây dựng lại sau này cùng với một pho tượng đồng
mang phong cách Mạc.
Trong
suốt thời gian ở Ái Tử - Trà Bát, Nguyễn Hoàng (cả Nguyễn Phúc Nguyên) với
chính sách cai trị khoan hòa, việc gì cũng làm ơn cho dân, dùng phép công bằng
răn giữ bản bộ, cấm đoán kẻ hung dữ đã đươc dân chúng vùng này mến mộ tin phục
và cảm ơn đức. Thuyền buôn ngoại quốc thường xuyên vào buôn bán, ở nơi lỵ sở của
chúa biến thành một nơi đô hội lớn.
Dinh
chúa Trà Bát một thời là trung tâm kinh tết chính trị của cả Đàng Trong, dù nay
chỉ là một phế tích nhưng những gì còn lại là bằng chứng đáng tự hào cần được
gìn giữ. Đặc biệt pho tượng đồng quý giá về Nguyễn Ư Dĩ ở làng Trà Liên.
